Kösem Valide Sultan Cami

Kösem Sultan, iktidar mücadelelerinin yanı sıra hayır işleriyapmayı da seven bir kadındı. Çeşitli yerlerde yaptırdığı cami, külliye, medrese, hamam, han gibi hayır eserleri bulunuyor. Bunlar arasında en büyüğü Sultan IV. Murat devrinde mimarbaşı olan Kasım Ağa (16 yüzyıl ile 17 yüzyıl arasında yaşamış, İstanbul’a devşirme olarak gelmiş ve mimarlığı Davud Ağa‘dan öğrenmiş başarılı bir mimar)‘ya yaptırdığı Çinili Cami Külliyesi. Daha sonra bu esere Evliya Çelebi tarafından “Kösem Valide Sultan Cami” ismi veriliyor.

İnşasına 1638 yılında başlanan cami, 2 yıllık yapım sürecinden sonra 1640 yılında ibadete açılıyor. Cami mimari olarak Osmanlı esintilerini yansıtıyor.

Zamanla harap olan, Kösem Valide Sultan Cami 1938 ve 1965 yıllarında onarıldı.

Çinili Cami Külliyesi, İstanbul’un Üsküdar semtinde Marmara, Haliç ve Boğaz’ı gören güzel bir konuma inşa ediliyor. Boydan boya, pencere altlarına kadar Kütahya Çini’leriyle kaplanmış olmasından dolayı adı Çinili Camii Külliyesi olarak biliniyor. Külliye olması sebebiyle çok gelişmiş bir yapı olarak karşımıza çıkıyor. İçerisinde; cami dışında ,din bilimleri akademisi olarak nitelendirilen ve Osmanlı Devleti’nde en yüksek medrese aşaması olarak bilinen bir darülhadis, şimdiki ilkokula denk gelen bir sıbyan mektebi, sebil, çifte hamam, şadırvan ve çeşme bulunuyor.

Kösem Valide Sultan Cami, sonradan yapılacak olan camilere örnek teşkil edecek şekilde kare yapıdan ve tek kubbeden oluşturuldu. Tek minaresi ise istridye kalkeri diye de bilinen, deniz kabuklarından ve daha çok istiridye kabuklarından oluşmuş “küfeki taşı”ndan yapılmış. Küfeki taşının özelliği ise doğal olarak bulunması ve kolay işlenebilir olması. Ayrıca havayla temas etmesi sonucu içerisine karbondioksiti alarak, minarenin zamanla sertlik ve dayanıklılık kazanmasını sağladı. ( Bu sebeple de İstanbul’da sonrasında inşa edilen yapıların içinde ve dışında daima temel taş olarak kullanıldı.)

Cami içinde genel olarak; sümbül, nar çiçekleri, lale, karanfil, bahar dalları, ve bulut gibi doğal motiflere yer verilmiş. Kırmızı, mor, firuze, mavi, yeşil, beyaz gibi renkler bir ahenk oluşturacak çekilde kullanılmış.

Motiflerde çeşitli tezhip sanatı da kullanılmış. Çiçeklerin kaynağı anlaşılmayacak şekilde, yan kesit görüntüsünün kullanılarak motifin oluşturulduğu “hatai” tezhip sanatı, kıvrımlardan oluşarak birbirine bağlanmış görünen ve uçları palmet (yelpaze ya da palmiye) şeklinde yapraklarla bezenmiş “rumi” tezhip sanatı kullanılmış.

Rumi tezhip sanatı ayrıca Orta Asya’dan bu yana Türkler’in kullandığı ve Anadolu Selçuklu’ları döneminde daha da ustalaşılan ve Osmanlı Dönemi’nde de filiz ve yaprakların, hayvan motiflerinin kompozite edilerek süslemelerde kullanılan tezhip sanatı olmuştur.